Afantazya (Zihin Körlüğü) nedir?

Afantazya (aphantasia), dış dünyada görülen görüntüleri zihinde tekrardan canlandıramama durumudur. Toplumun %2 ile %5’i arasında yaşam boyu bu bozukluktan muzdarip olduğu tahmin edilmektedir. Aile bireyleri arasında afantazyanın görülme sıklığı artmaktadır. Afantazyada görsel imgelemindeki eksiklikler; hafıza, hayal kurma, rüya görme, yaratıcılık gibi yetileri nasıl etkilediği önemli bir araştırma konusudur.

Afantazya’in nörobiyolojik temeli nedir?

Amerikan Ulusal Sağlık Örgütü’nde Beyin ve Biliş Laboratuarı’ndan Doktor Wilma A Bainbridge ve ekibinin afantaz bireylerle internet üzerinde yaptığı bir çalışmada (2021) afantaz kişilerin uzamsal problemleri olmadığı ancak görsel imgelerin içeriğini oluşturmada problem yaşadıkları bulundu.

Cortex dergisinde yayınlanan çalışmada 61 afantaz birey ve eşleştirilmiş sağlıklı katılımcılara bir oturma odası, bir mutfak ve bir yatak odasının üç resmi gösterildi ve her birini hafızalarından çizmeleri istendi. Diğer aşamada, katılımcıların çizimleri internet üzerinden iki açıdan değerlendirilmeye sunuldu: nesne ayrıntıları (nesnelerin neye benzediği) ve mekansal ayrıntıları (nesnelerin boyutu ve konumu). Çizimler, internet üzerinden 2.700’den fazla çevrimiçi puanlayıcı tarafından nesnel olarak yorumlandı.

Araştırmacıların çalışmadan beklentisi afantazisi olan kişilerin bu resimleri zihinlerinde toplayamadıkları için hafızalarından çizecekleri resimler zorlanma yaşayacakları yönündeydi. Çalışmadan elde edilen veriler bu beklentiyi kısmen doğruladı. Çalışmanın baş yazarı Bainbridge “Bulgularımız, afantaz kişilerin nesneleri doğru boyut ve konumda çizdiğini, ancak renk gibi görsel ayrıntıların daha azını sağladıklarını ve ayrıca tipik görüntüleyicilere (afantaz olmayan bireyler) kıyasla daha az sayıda nesne çizdiklerini gösterdi.” dedi.

Afantaz bireyler yaşadıkları zihinlerindeki görsel körlüğü telafi edebiliyorlar mı?

Çalışmanın diğer baş yazarı Londra Westminster Üniversitesi Görsel Sinirbilim alanından araştırmacı Doktor Zoe Pounder, “Afantazlı bazı katılımcılar, nesneyi çizmek yerine dil aracılığıyla nesnenin ne olduğunu not ettiler – örneğin “yatak” veya “sandalye” kelimelerini yazmak gibi. Bu, afantaz bireylerin görsel hafıza yerine sözlü temsiller gibi alternatif stratejiler kullanabileceklerini gösteriyor.” ifadelerinde bulundu.

Araştırmacılar, afantaz bireylerle yaptığı çalışmada görüntülerle ilgili bellek görevlerinde zihinsel görüntünün kullanılmasının gerekli olup olmadığını da araştırma şansı buldular. Nesnelerin zihinde döndürülmesini gerektiren bellek görevinde afantaz bireyler afantaz olmayanlarla aynı derecede performans gösterebildi. Afantaz bireylerin gösterdiği bu performans yine zihinde döndürme işlemi için zihin gözüyle görmenin gerekli olmadığını göstermiştir.

Afantaz Bireylerin Yaşamı

Yine aynı dergide yayınlanan yaklaşık 2000 afantaz bireyle yapılan bir anket çalışmasına göre (Zeman ve ark., 2020) afantaz bireylerin mesleki olarak matematiksel ve bilimsel mesleki işlerde çalışma oranının yüksek olduğu görülmüştür. Bu çalışmada afantaz bireylerden bir kısmı yüzleri tanımada zorluk yaşadıklarını ve zayıf bir otobiyografik hafızaya (yaşam olaylarının hafızası) sahip olduklarını belirtmişlerdir. Afantaz bireylerin yaklaşık yarısının rüya gördüğünü ancak bu rüyalarda görsel duyumun dışında diğer duyumlarda da (işitsel, dokunsal, kokusal) canlılık bulunmadığını, kavramsal ve duygusal içeriklerden oluştuğunu rapor etmişlerdir.

Araştırmalar, afantazyadaki gibi zihinsel duyumların çeşitliliğinin altında yatan nedeni kesin biçimde ortaya koyamasa da afantazyanın gösterdiği gibi, zihinsel deneyimlerimizin çoğu evrensel olarak aynı şekilde deneyimlenmiyor.

KAYNAK:
– Bainbridge, W. A., Pounder, Z., Eardley, A. F., & Baker, C. I. (2021). Quantifying Aphantasia through drawing: Those without visual imagery show deficits in object but not spatial memory. Cortex, 135, 159-172.
– Zeman, A., Milton, F., Della Sala, S., Dewar, M., Frayling, T., Gaddum, J., … & Winlove, C. (2020). Phantasia–the psychological significance of lifelong visual imagery vividness extremes. Cortex, 130, 426-440.