Psödodemans: Depresif Bilişsel Bozukluk

Depresif Bilişsel Bozukluklar, Kiloh tarafından 1961’de sahte demans (psödodemans) adıyla literatüre girmiştir.

Psödodemans, nöropsikiyatrik rahatsızlıklara ikincil olarak ortaya çıkan nörodejeneratif hastalıkları taklit eden bilişsel ve fonksiyonel bozukluklardır. İleri yaş grubunda görülme sıklığı %30-45 arasındadır. Depresyonla birlikte ortaya çıkan bilişsel bozukluklar kalıcı olabilmekte ve ilerleyen dönemlerde hem gerçek demansa hem de depresyonun nüksetmesine sebep olabilmektedir.

Aslında psödodemans terimi bilim alanında sıklıkla tartışılmıştır çünkü ileri yaştaki depresyona bağlı bilişsel problemler olarak adlandırılan psödodemans çoğunlukla yeni başlayan nörodejeneratif demans anlamına gelir. Bu sebeple sahte demans terimi, tanısal bir kavram olmaktan uzaklaşıp genellikle durumu açıklamakta kullanılmıştır.  Bunun yerine “depresif bilişsel bozukluk” terimi önerilmektedir.

Depresif Bilişsel Bozukluk Etiyolojisi

Birçok hekim nörodejenartif demans belirtileri gösteren hastalarda depresyonu, belirtilerin kökeni olarak göz önünde bulundururken depresif belirtiler bulunan hastalarda da nörodejeneratif demans araştırılmaktadır.

Uzun dönemdeki enflamasyonun kalıcı olması depresyonda bilişsel eksikliklerin kökenini oluşturmaktadır. Depresyonda bu durum iki şekilde görülmektedir: Depresif Bilişsel Bozukluklar ve daha şiddetli olan Wernike Psödodemansı.

İleri yaş grubunda hafıza kaybının en büyük sebeplerinden biri depresyondur. Depresyonda bilişsel bozulmaya neden olan faktörler:

1. Nörotransmitter Hipotezi: Majör depresif bozukluğun tedavisinde rol oynayan serotonin 5-HT-1B alıcılarındaki fonksiyonel bozukluklar.
2. Nörolojik Yolaklar: Bellek ve öğrenim süreci, amigdalanın beynin ön ve şakak bölgelerindeki bağlantılarıyla ilişkilidir. Depresyon, özellikle amigdala ve hipokampüsü etkileyerek hafıza ve sözel öğrenme problemlerine neden olmaktadır.
3. Nöroendokrin Faktörler: Depresyonda kortizol yoğunluğunun artması (hipercortisolemia) hipokampüste nöronların bozulmasına yol açmaktadır.
4. Genetik faktörler: Depresyona bağlı bilişsel bozukluk tanısı almış hastalarda Kromozom üzerinde bulunan C9ORF72 tekrarına rastlanmıştır. Bu tekrarın, daha önce nörodejeneratif demansla da ilişkili bulunması depresif bilişsel bozukluğun genetik bağlantısını ortaya çıkarmıştır.
5. Psikososyal ve çevresel faktörler: Kişinin geçmişinde fiziksel veya psikolojik istismarın bulunması, sosyal desteğin zayıf olması, işten çıkarılma, olumsuz nitelikteki yaşam olayları ve madde kullanımı stres artışına, HPA aksisinin bozulmasına ve depresyona sebep olmaktadır.

Depresif Bilişsel Bozukluk Nasıl Tespit Edilir?

1. Laboratuvar Testi: Kişinin yaşam öyküsü ve zihinsel durumu incelendikten sonra bilişsel problemlere sebep olabilecek olası diğer ihtimalleri (HIV, sifilis, vitamin B12 eksikliği, folat eksikliği gibi) laboratuvar testleri sonucuna göre elenir.
2. Nöropsikolojik Testler: Bu testler, demansın tanı ve açıklamasında kullanılırken aynı zamanda birçok bozukluğa eşlik eden nörobilişsel eksikliklerin saptanmasında da kullanılır.
   1. Nöropsikolojik Durumun Değerlendirmesi için Tekrarlanabilir Batarya (Repeatable Battery for the Assessment of Neuropsycgological Status [RBANS]): Dikkati, dili, görsel uzaysal-yapısal becerileri ve yakın ve uzak hafızayı ölçmek için tasarlanmış bireysel olarak uygulanan kısa bir bataryadır.
   2. Wechsler Bellek Ölçeği (Wechler Memory Scale [WMS]): hastaların işitsel, görsel, görsel çalışma, anlık ve gecikmiş belleği test eden yedi alandaki performansını ölçer.
   3. Saat Çizme Testi süredir görsel-motor işlevler ile planlama, sıralama ve soyut düşünme becerilerini değerlendirmede kullanılan bir kağıt-kalem testidir.
   4. İz Sürme Testi (Trail Making Test): görsel kavramsallaştırma ve görsel-motor izleme, psiko-motor hız, karmaşık görsel tarama, basit motor beceriler, temel sıralama yetenekleri, görsel iz sürme, zihinsel esneklik, görsel dikkat, odaklanmış dikkat, görsel algısal yetenekler ve yönetici işlevler gibi işlevleri değerlendirmek için geliştirilmiş bir testtir.
3. Nörogörüntüleme Teknikleri: Manyetik Rezonans Görüntülemesi (MRI) ve tomografi (PET, SPECT) gibi tekniklerle demansta görülen beyin anormallikleri kontrol edilir.
4. Derecelendirme Ölçekleri: Demansta depresyonu taramak için en sık kullanılan ölçeklerden biri Cornell Demansta Depresyon Ölçeğidir (CDDÖ). Toplam 19 maddeden oluşan ölçek hem hasta yakınlarından hem de hastanın kendisinden bilgi alır. Ölçtüğü belirtiler arasında;
   • Duygudurum belirtileri: Kaygı, mutsuzluk, keyifsizlik, asabiyet.
   • Davranışsal rahatsızlık: Huzursuz (ajite), gecikme, ilgi kaybı.
   • Fiziksel belirtiler: İştah ve kilo kaybı
   • Döngüsel fonksiyon: Semptomlarda günlük değişim
   • Düşünsel rahatsızlık: intihar, zayıf özgüven vb. bulunmaktadır.

KAYNAKÇA:
– Sekhon, S., & Marwaha, R. (2020). Depressive Cognitive Disorders (Pseudodementia). StatPearls [Internet].
– Marra, H. L. D., Myczkowski, M. L., Memória, C. M., Arnaut, D., Ribeiro, P. L., Mansur, C. G. S., Alberto, R. L., Bellini, B. B., da Silva, A. A. F., Tortella, G., de Andrade, D. C., Teixeira, M. J., Forlenza, O. V., & Marcolin, M. A. (2015). Transcranial magnetic stimulation to address mild cognitive impairment in the elderly: A randomized controlled study. Behavioural Neurology, 2015, Article 287843.
– Emek-Savaş DD, Yerlikaya D, Yener GG (2018). Saat Çizme Testinin İki Farklı Puanlama Sisteminin Türkiye Normları ve Geçerlik-Güvenirlik Çalışması. Turk J Neurol. 24:143-152 DOI:10.4274/tnd.26504.
– Nöropsikolojik Değerlendirmelerde Zeka Testleri – Dikkat Ve Yürütücü İşlev Testleri, Gelişim Testleri – Bellek. Prof. Dr. Özgür Öner.
– Korkmaz NÇ ve Bilek F. (2018). Parkinson Hastalarında Bilişsel (Kognitif) Bozuklukların Değerlendirilmesi. TFD Nörolojik Fizyoterapi Grubu Bülteni. 4(10):1-11.
– Parkinson Hastalarında Bilişsel (Kognitif) Bozuklukların Değerlendirilmesi. Doç.Dr. Nilüfer Çetişli Korkmaz, Uzm.Fzt. Furkan Bilek.