Stres Kavramı ve Stresten Korunma Yolları

Stres Nedir?

Stres Türkçe’ye “baskı” ya da “gerginlik” diye çevirebileceğimiz bir sözcük. Stres günlük konuşmalarda kullanıldığı gibi endişe ve sıkıntı anlamını karşılamamaktadır. Stres karşılaşılan yeni durumlarda insanın ruhsal, bedensel sınırlarının zorlanmasıdır. Organizma bu yeni duruma uymak için belli tepkiler gösterir. Buna stres tepkisi denir. Yanlış olarak stres diye adlandırılan endişe, sıkıntı ise organizmada, stres etmenlerine karşı başa çıkamama durumunda gelişen ruhsal değişikliklerdir.

1950’lere kadar stres, organizmada fizyolojik değişiklikler yapan uyaran olarak kabul edilmekteydi. 1952’de Kanada’lı fizyolog Selye, stresi uyaranlara karşı organizmanın verdiği yanıt olarak tarif etti. Bireyde stres oluşturan etmenler “stresörler” diye tanımlanmaktadır. Birey ne tür stresörle (ister bedensel ister ruhsal) karşı karşıya kalırsa kalsın, hoşa giden, gitmeyen bu etmene yanıt verme durumundadır. Bu yanıt sayesinde kendi bünyesindeki gerek bedensel gerekse ruhsal dengeyi korumaya çalışmaktadır.

Stres oluşturan etmenler aslında her kişinin gündelik hayatta az ya da çok karşı karşıya kaldığı, çoğu zaman tek başına bir sorun teşkil etmeyen yaşam olaylarıdır. Belirli bir stres etmeni, kişinin bu stres etmeninin olumsuz etkilerine gerek bedensel gerekse ruhsal olarak açık bir yapıya sahip olması durumunda önemli hale gelir.

2. Stres Çeşitleri

Stres oluşturan etmenler üç ana gruba ayrılmaktadır:

1.Fiziksel: Fiziksel travma, şiddetli egzersiz, gürültü, ısı, nem, çevre kirliliği, yiyecek kısıtlanması, cerrahi girişimler gibi

2.Sosyal:Birey ile çevresi arasındaki çatışmalar

3.Psikolojik:Bunlar fiziksel ve sosyal etmenlerin sonucu olarak ortaya çıkabilecekleri gibi kendiliklerinden de ortaya çıkabilirler. Hayal kırıklıkları, yalnızlık, maddi/manevi kayıplar gibi.

Yapılan bir araştırmada günlük hayatta karşılaştığımız, ve üzerinde konuştuğumuz 10 ayrı stres etmeni şunlardır:

1. Kilo ile ilgili konuşmalar

2. Aile bireylerinin sağlık sorunları

3. Genel tüketim maddelerinin fiyatlarının artması

4. Ev işlerinin idaresi ve sürdürülmesi

5. Yapılmak istenen şeylerin  yapılmaması

6. Eşyaların yerlerinin unutulması veya eşyaların kaybedilmesi

7. Evin dışında yapılması gereken işler

8. Yatırımlar, vergiler ve borçların ödenmesi

9. Suçluluk halleri

10. Fiziksel görünümle ilgili sorunlar

       Stresin yaşandığı hayat alanları:

        1- AİLE: Aile bireylerinin maruz kaldıkları spesifik stresörler, daha çok kötü ebeveyn–çocuk ilişkilerinden kaynaklanan duygusal durumlar sonucunda oluşur. Burada aile bireyleri arasındaki bağlılıklar önemlidir. Ebeveynin aşırı yoğun bir işinin olması, çocukların uygunsuz davranışları, evlilik dışı ilişkiler ve hatta gebeliğe kadar varan durumların mevcudiyeti, eşler arasındaki duygusal bağların zayıflığı, eşler arasındaki sözel iletişimin yeterli olmaması, eşler arasındaki gerginlik durumları, boşanma, tekrar evlenme ile anneye ait depresyonlar önemlidir.

       2- İŞYERİ:İşyerinde karşılaşabilecek stres etmenlerini şu şekilde sıralayabiliriz:

• Bilgisayarın iş ortamına getirdiği hız yüzünden insanların çalışma hızı ve onlardan beklenen verimde beraberinde artmıştır. İnsanlar çoğu zaman bu hıza ayak uydurmak ve bunu korumak adına strese girmekteler. Buna verilen isim ise “Tekno – Stres”dir.

• İşsizliğin bu kadar yüksek boyutlarda olduğu, ekonominin baş döndürücü bir hızla değiştiği, bazı insanların akıl almaz düzeyde gelirler elde ettiği bir dönemde, işyerindeki stres düzeyi her zamankinden daha yüksek düzeylere çıkmaktadır. Firmaların büyük kazançlarının arkasında büyük oranda stres yaratıcı iş kaybetme riski de bulunmaktadır. Firmalar büyüdükçe stres oranı yükselmektedir.

• Kişinin yapacağı iş, işin tanımı, kişinin rolü ve kişiden beklenenlerin net olarak belirlenmesi, kişinin yaşayacağı sorunları iletebileceği makamın net olarak belirlenmesi gerekmektedir. Aksi takdirde yaşanacak kaos sonucunda hem kişide hem de kurumda stres yaşanacaktır.

• Sebepsiz baskılar, belirsiz kariyer planlaması, uzun çalışma saatleri, kötü iletişim gibi faktörler, daha ucuza ve daha hızlı iş üretmek için elemanları daha çok çalıştırmaya odaklı yöneticiler stres düzeyini arttırırlar.

      3- OKUL:Aşırı yük, rol karışıklığı ve rol çatışması günlük hayatta talebeye ait meşguliyetleri oluştururlar. Okulda eğitim görenler için en önemli stresör durumlar şöyle sıralanabilir.

• Final notları,
• Aşırı ev ödevi,
• Dönem ödevleri,
• İmtihanlar,
• İmtihanlar için yapılacak olan çalışmalar,
• Zaman darlığı,
• Öğretmenler ve ilişkiler,
• Okul ve derslik çevresi.

Çocuklarda ve erişkinlerde bir okuldan başka bir okula geçiş, sınıf değiştirmeler de günlük önemli stresörler arasındadır.

3. Stresin Kimyası

Beden bir stres durumunda, bütün sistemlerini harekete geçirir. Dolaşım. bağışıklık, solunum, sindirim, duyu organları ve beyin karşı karşıya kalınan zorlu durum karşısında hazır hale gelir. Kalp atışları hızlanır, kan şekeri yükselir, eller terler, kasların tonusu artar, yani organizma mücadeleye hazır hale gelir. Beyin, adrenalin ve noradrenalin hormonlarını arttırır, dolayısıyla kan basıncı yükselir, kalp atışları artar, deriye giden kan akışı kısıtlanır,  terleme artar ve vücut hazırlanır. Bu arada kortizol hormonu da artar, kortizol sisteme fazladan besin sağlar ve bağışıklık sistemlerini yeniden düzenler, sindirim sisteminin kaynaklarını kalp ve bacaklara yönlendirir ve kısa dönemli fiziksel çaba gerektiren hazırlığı yerine getirir. Bu hazırlık, stresle başa çıkabilmek içindir.

Bu tecrübe, daha sonra aynı olayla karşılaşılma halinde, hata yapma riskini azaltmaya yarar. Bu gibi durumlarda, tehlike geçtiğinde tepki de geçer, stres ile ilgili hormonların düzeyleri normale döner. Stres yaratıcı durum uzadığında, yada kişi ilk stresi kendi sistemlerini faaliyete geçirerek savuşturamadığında insan bünyesi hastalıklara açık hale gelecektir.

4. Stresin İnsan Yaşamı Üzerine Etkileri

• Ruhsal Yaşam: Birçok psikiyatrik bozukluk belirli bir yatkınlığı olan bireylerin önemli bir yaşam olayı ile karşılaşmasından sonra başlar ya da şiddetlenme eğilimi gösterir. Travma sonrası stres bozukluğu ve kimi depresyon ve kaygı bozukluklarının oluşum aşamalarında ya yakın zamanlı ya da daha öncesine dayanan çeşitli olumsuz yaşam olayları (genellikle aile, iş hayatı ile ilişkili) sıklıkla bulunmaktadır.

• Tıbbi hastalıklar: Koroner kalp hastalığı, astım, çeşitli deri hastalıkları, bazı romatizmal  hastalıklar, infeksiyonlar, alkol ve madde bağımlılığı gibi bir çok hastalığın gelişim ve gidiş aşamalarında uzamış stresin olumsuz etkileri iyi bilinmektedir.

• Cinsel Yaşam: Sağlıklı bir cinsel yaşam gerek ruhsal gerekse bedensel bir çok işlevin sağlıklı olmasıyla mümkün olabilir. Kronik stres cinsel hormonların düzenli salgılanımını bozabileceği gibi, yol açabileceği depresyon ve kaygı bozuklukları gibi çeşitli psikiyatrik hastalıklar sebebiyle de cinsel hayatı olumsuz etkileyebilir. Stres çeşitli adet düzensizlikleri, cinsel isteksizlik, erkeklerde sertleşme ve boşalma güçlüklerine, kadınlarda da ağrılı cinsel ilişkiye yol açabilir.

5. Stresi Kontrol Etmek için Öneriler

1. Düzenli egzersiz yapın: Haftada 2 yada 3 kez yapacağınız 30-45 dk’lık biraz tempolu bir yürüyüş bunun için yeterli gelecektir.
2. Gevşeme ve nefes egzersizleri tek başınıza deneyebileceğiniz oldukça faydalı yöntemlerdir.
3. Günlük işlerinizi önceden planlayabilirseniz de aciliyeti olan işlere öncelik vermeniz en akılcısıdır. Hemen her konuda bir önemlilik sırası takip etmeye çalışın.
4. Uykusuzluk, konsantrasyon güçlüğü, iştahsızlık, çaresizlik hissi ve bitkinlik gibi şikayetler ortaya çıktığında bir ruh hekimine başvurmaktan çekinmeyin.